ABC e-learningu
E-learning nie jest wykorzystywany jedynie dla potrzeb krótkookresowych szkoleń, ale staje się także pomocny w długookresowym kształceniu, w szczególności na poziomie wyższym. To także wymierna korzyść dla przedsiębiorstw delegujących swoich pracowników na studia wyższe bądź podyplomowe. E-learning staje się niezastąpioną technologią w procesie kształcenia ustawicznego - podnoszenia kwalifikacji zawodowych przez całe życie.
Trudno przecenić znaczenie tej dość nowej technologii. E-learning ma dodatkowo solidne podstawy - jest najnowocześniejszą formą kształcenia na odległość. Samo zaś kształcenie na odległość ma długą tradycję.
Nauczanie przez internet jest typem kształcenia na odległość. Kształcenie na odległość to uczenie się od nauczyciela, ale jednocześnie bez ciągłego z nim kontaktu. To również forma procesu edukacyjnego umożliwiająca kierowanie treści dydaktycznych do rozproszonych grup studentów.
Według niektórych opracowań, kształcenie na odległość powstało z chwilą, gdy Mojżesz otrzymał tablice z dekalogiem. Inne opracowania uznają kształcenie korespondencyjne, rozpoczęte w drugiej połowie XIX wieku, za początek szkoleń na odległość. Kształcenie korespondencyjne polegało na przesyłaniu pocztą materiałów szkoleniowych, ćwiczeń i odpowiedzi do zadań pomiędzy nauczycielem a kursantami. Ten typ szkolenia, rozszerzony o kasety audio i video jest nadal bardzo popularny. Następnym etapem rozwoju technologicznego omawianej formy kształcenia, po 1920 roku, było wprowadzenie radiowych programów edukacyjnych. Wraz z upowszechnieniem się telewizji, rozpoczęto prowadzenie kursów za pomocą przekazu wizualnego. Pionierem tej technologii był Uniwerstytet Stanu Iowa, który rozpoczął nadawanie programów edukacyjnych w 1945 roku. Kolejnym krokiem w rozwoju szkoleń na odległość było wprowadzenie na rynek komputerowych programów edukacyjnych. Ostatnim etapem i obecnie upowszechnianą formą jest kształcenie przez internet. Ta zainicjowana w latach dziewięćdziesiątych nowa forma kształcenia stale się rozwija i stanowi prawdziwy przełom w nauczaniu na odległość.
Należy odróżnić pojęcia e-learningu oraz kształcenia przez internet. E-learning jest pojęciem szerszym i obejmuje wszystkie formy kształcenia na odległość, w których proces edukacji realizowany jest przy użyciu nowoczesnych technologii elektronicznych. Zaś kształcenie przez internet to jedna z form e-learningu. Forma ta umożliwia przekazywanie treści dydaktycznych oraz komunikowanie się ze studentami przy pomocy Globalnej Sieci Komputerowej Internet bądź mniej otwartych sieci - intranetów i ekstranetów. Dla potrzeb niniejszego opracowania pojęcia "nauczania przez internet" oraz "e-learning" zostały zrównane ze sobą i są stosowane zamiennie.
Wyróżniamy cztery, podstawowe rodzaje kształcenia e-learningowego:
- samokształcenie, charakteryzujące się całkowitym brakiem kontaktu studenta z prowadzącym;
- nauczanie asynchroniczne - studenci i prowadzący nie muszą jednocześnie być w tym samym miejscu i czasie w procesie edukacyjnym;
Jest to najbardziej popularna forma nauczania przez internet. Charakteryzuje się ograniczeniem bezpośredniego kontaktu z nauczycielem, który zwykle sprowadza się do rozmów w pokojach rozmów (chat). Formy kontaktu pośredniego są zaś bardzo dobrze rozwinięte i mogą być często wykorzystywane - m.in. forum dyskusyjne, poczta elektroniczna. Zaletami takiego rozwiązania są przede wszystkim:- możliwość nauczania z dowolnego miejsca - tradycyjne nauczanie odbywa się zwykle w budynku szkolnym - internet umożliwia pracę nauczycielowi m.in. w domu;
- elastyczność - dostęp do materiałów w dowolnym czasie i z dowolnego miejsca;
- czas na przemyślenia - w porównaniu do trybu synchronicznego, gdzie jest on ograniczony;
- niskie koszty - przede wszystkim niskie koszty prowadzenia zajęć, koszt tworzenia materiałów zależny jest od stopnia zaawansowania i rozbudowy treści oraz samego systemu.
- nauczanie synchroniczne - studenci i prowadzący muszą być w tym samym czasie (a w przypadku nauczania tradycyjnego - także w tym samym miejscu);
Model internetowego nauczania synchronicznego jest bardziej bliższy systemowi tradycyjnemu, niż model nauczania asychronicznego Nauczanie zdalne w czasie rzeczywistym ma wiele zalet, m.in. daje możliwość żywej interakcji w czasie rzeczywistym, pracy indywidualnej i grupowej, prezentowania materiałów w czasie prowadzonych dyskusji, bezpośredniego monitorowania pracy studentów.Wyróżnić można dwie formy zdalnego nauczania synchronicznego:
- jeden do wielu - zajęcia dla słuchaczy znajdujących się w różnych miejscach;
- jeden do jeden - zajęcia dla grupy osób zgromadzonych w jednym miejscu prowadzone przez nauczyciela znajdującego się w innym miejscu.
- nauczanie mieszane (ang. blended learning) - rozwiązania e-learningowe wspierają proces kształcenia prowadzony w sposób tradycyjny
Jest to model bardzo efektywny i coraz popularniejszy. Jest także uznawany przez ekspertów akademickich za najlepszy z powyższych. Stosowany jest z powodzeniem przez Szkołę Główną Handlową w Warszawie, gdzie wykłady stacjonarne uzupełniane są zajęciami wirtualnymi poprzez platformę nauczania przez internet e-sgh.pl.
Instytucje działające na rynku e-learningu proponują, obok gotowych szkoleń, systemy zarządzania procesem nauczania tzw. LMS (ang. Learning Management System) oraz LCMS (ang. Learning Content Management System). LMS to system umożliwiający administrowanie kursami i prezentowanie treści. System taki umożliwia monitorowanie postępów w nauce studenta oraz określanie praw do poszczególnych modułów i kursów dla poszczególnych kursantów bądź grup szkoleniowych. Zaawansowane LMS'y umożliwiają realizowanie kursów we wszystkich rodzajach kształcenia - samokształceniu, nauczaniu synchronicznym, asynchronicznym oraz mieszanym. Systemy LCMS są jeszcze bardziej zaawansowane technologicznie. Oprócz funkcji systemu LMS, posiadają moduły służące do tworzenia treści dydaktycznych - tzw. kursów WBT (ang. Web Based Training). Systemy LMS mogą jedynie prezentować takie multimedialne treści dydaktyczne.
Dla potrzeb technologicznego ujednolicenia treści dydaktycznych prezentowanych w różnych systemach zostały stworzone standardy, których stosowanie umożliwia swobodne przenoszenie kursów i szkoleń pomiędzy różnymi platformami LMS i LCMS. Do najpopularniejszych standardów należy standard SCORM (ang. Sharable Content Object Reference Model) opracowany przez ADL (ang. Advanced Distributed Learning ). ADL jest organizacją powołaną przez Departament Obrony Stanów Zjednoczonych.
Inną instytucją, o polu działania rozszerzonym na wszystkie typy szkoleń z wykorzystaniem technik komputerowych, jest AICC (ang. Aviation Industry CBT Committee).
Choć polski rynek e-learningu jest bardzo młody, nie odbiega w oferowanych technologiach od usług firm działających w Stanach Zjednoczonych i Unii Europejskiej. Wysoka porównywalność ofert jest przede wszystkim wynikiem współpracy krajowych instytucji z międzynarodowymi firmami. Bardzo często krajowe spółki działające na polskim rynku oferują produkty zagranicznych instytucji - niestety zwykle w oryginalnej formie. Tylko niektóre z nich decydują się ponieść finansowe na dostosowanie systemu dla potrzeb lokalnych tj. spolszczenie interfejsu użytkownika. Można również zaobserwować nasilającą się współpracę placówek edukacyjnych z instytucjami oferującymi systemy LMS i LCMS na globalnym rynku. Wdrażane w szkołach wyższych systemy są pomocne w uzupełnianiu wykładów stacjonarnych, stanowią także podstawę prowadzenia pełnych studiów przez internet.
Pomocne w opracowaniu niniejszej informacji były:
- J. Tworzyński, Jak zaprzęgnąć sieć do e-nauczania, Poradnik Managera
- J. Marciniak, E-learning: technologia, zastosowania, korzyści - materiały konferencyjne, Poznań, 4-5 XII 2002, "E-learning analiza rozwiązań i wdrożeń".
- M. Rzewuski, Distance Learning - nauczanie na odległość
- Internetowy słownik czasopisma elektronicznego Wirtualna Edukacja
- A. Rokicka-Broniatowska, D. Nojszewski, A. Schab, Wspomaganie procesu dydaktycznego na studiach zaocznych technologiami multimedialnymi, materiały konferencyjne, 13 października 2002, SGH.